Vogelsterfte in het Deltagebied in 2023 – Terugkeer van vogelgriep in de broedkolonies

Kustbroedvogels leden voor het tweede jaar op rij grote verliezen als gevolg van hoogpathogene vogelgriep. Alleen al in de Nederlandse Delta werden tussen eind februari en begin augustus ruim 17.400 dode vogels verzameld. De meest getroffen soorten waren sterns en meeuwen. Door de opeenvolgende slechte broedseizoenen en de hoge sterfte onder volwassen vogels kan het jaren duren voordat de populaties zich hebben hersteld.

In 2022 veroorzaakte hoogpathogene vogelgriep H5N1 een ongekende golf van massale sterfte in zeevogelkolonies, met name onder grote sterns. Hoewel het aantal gevallen na het broedseizoen afnam door de verspreiding en migratie van de meest getroffen soorten, bleef het virus in de wintermaanden aanhouden en veroorzaakte het sporadische uitbraken onder kokmeeuwen. In het voorjaar van 2023 stak het virus opnieuw de kop op en doodde duizenden vogels. Kokmeeuwen leden de grootste verliezen met bijna 12 000 dodelijke slachtoffers in het Deltagebied, gevolgd door zwartkopmeeuwen, grote sterns en visdieven. Opvallend was dat met name grote, bijna uitgevlogen, kuikens getroffen werden.

Overzicht van alle vondsten van dode vogels in het Deltagebied in de periode februari – augustus 2023

In 2022 waren vooral de grote sterns het slachtoffer: meer dan 20% van de volwassen broedvogels in de Nederlandse kolonies stierven binnen een paar weken. De overlevende volwassenen verlieten de kolonies, verspreidden zich over zee of ondernamen elders een tweede broedpoging. Hebben deze overlevenden voldoende immuniteit ontwikkeld? Wat zal de werkelijke impact op de populatie zijn? In 2023 doodde het virus opnieuw duizenden kuikens van de grote stern, de volwassen sterfte bleef echter laag. Serologisch onderzoek toonde aan dat een aanzienlijk deel (25-44%) van de volwassen populatie antistoffen tegen vogelgriep heeft ontwikkeld voordat ze terugkeerden naar de broedgebieden. Hoe lang deze immuniteit duurt en of ze beschermd zijn als er een nieuwe variant opduikt, blijft een vraag voor de toekomst. Ondanks de hoge sterfte en de lage seroprevalentie onder de kuikens zijn er inmiddels enkele geringde overlevenden gemeld langs de Europese en Afrikaanse kusten.

Grote stern stervende door vogelgriep – juli 2023, Bliek

Vogelgriep is endemisch geworden in Europa en vormt een constante bedreiging voor trekvogels, voornamelijk omdat het virus ook aanwezig is in overwinteringsgebieden. Dit stelt natuurbeschermers, terreinbeheerders, onderzoekers en in toenemende mate ook volksgezondheidsfunctionarissen voor uitdagingen. De financiering voor uitbraakbeheer, surveillance, onderzoek en onderwijsprogramma’s blijft helaas echter zeer beperkt. Hoewel vaccinatie voor pluimvee binnenkort beschikbaar komt, zijn preventiemaatregelen voor in het wild levende dieren nog niet in zicht. Daarom moeten populaties op alle mogelijke andere manieren worden ondersteund.

De uitdagingen brachten professionals en vrijwilligers uit verschillende disciplines samen. Lokale natuurorganisaties en de lokale overheid (Provincie Zeeland, Veiligheidsregio Zeeland, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer) droegen bij aan de praktische aanpak van de uitbraak, terwijl het veldonderzoek naar de aanwezigheid van het virus in levende vogels  uitgevoerd werd in samenwerking met het Erasmus MC en Vogeltrekstation.